تاريخچه شترمرغ وشروع پرورش صنعتي
از ابتداي خلقت، بشر دائما در جستجوي راه هاي نويني بوده است که با کمک آن بتواند حداکثر راحتي و رفاه را براي خود فراهم کند. از همين رو و از زمان استفاده از ابزارهاي ساده تا به امروز و با كمك فن آوري جديد، از حيوانات وحشي و اهلي براي تامين نيازهاي خود بهره برده است.
با اينکه اهلي نمودن حيوانات و پرورش آنها جهت استفاده از محصولات متنوعشان ديرينه چندين هزار ساله دارد، امروزه و با افزايش بي سابقه جمعيت جهان در طي قرون گذشته دانشمندان و پژوهشگران در سراسر جهان سرگرم بررسي هاي مداوم جهت يافتن شيوههاي استفاده بهينه از دامها و افزايش كمّي و كيفي محصولات آنها ميباشند.
در همين رابطه، يکي از مورد توجه ترين راه کارها استفاده از ظرفيت هاي بالقوه طبيعي جهت ايجاد منابع غذائي بيشتر بوده است به گونه اي که هم اکنون شاهد پرورش صنعتي و مصنوعي جانوران و گياهاني هستيم که تا پيش از اين براي بسياري از مردم جهان ناشناخته بودند. يکي از اين جانوران مفيد و ناشناخته ديروز، شترمرغ مي باشد که امروزه مزارع بسياري در سراسر کشور جهت پرورش اين پرنده ايجاد شده و بسياري از مردم نيز با محصولات گوناگون آن آشنا شده اند. از حدود صد سال پيش پرورش شترمرغ با هدف بهرهگيري از فرآوردههاي آن و بدليل ويژگيهاي خاص اين پرنده، بويژه در قاره افريقا بطور قابل توجهي مطرح بودهاست. خصوصياتي همچون مقاومت زياد در برابر شرايط اقليمي متفاوت ، ويژگيهاي تغذيهاي و كيفيت منحصر بفرد فرآوردههاي آن مثل گوشت، چرم و پر سبب شد تا از ابتداي دهه حاضر استقبال شاياني از سوي توليدكنندگان در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه جهت پرورش و تكثير شترمرغ در سطح انبوه و به شكل صنعتي بوجود آيد، بطوري كه در اين زمان كوتاه مطالعات و فعاليتهاي گستردهاي در زمينه پرورش، تغذيه، اصلاح نژاد، بهداشت و بيماريهاي اين پرنده صورت پذيرفته و در قالب مقاله و كتاب در دسترس علاقمندان قرار گرفتهاست. با اين حال و در مقايسه با تاريخچه پرورش صنعتي دامهاي ديگر بنظر ميرسد كه در مورد شتر مرغ هنوز در ابتداي راه قرارداريم.
..
تاريخچه:
بيش از 20 ميليون سال پيش، اسلاف شترمرغهاي امروزي در كمربند وسيعي كه از اسپانيا در غرب آغاز و در طول كرانههاي شمالي درياي مديترانه امتداد يافته و به چين در شرق ختم ميشد, ساكنبودهاند. تنها يك ميليون سال از زمانيكه شترمرغها به آفريقا مهاجرت كرده و در شمال, شرق، جنوب اين قاره اقامت گزيدند ميگذرد.
توجه انسان به شترمرغ و محصولات آن تقريبا به 7500 سال پيش بر ميگردد. اولين اثر كه حاكي از وجود شترمرغ در صحرا بوده است سنگ منقوشي ميباشد كه شكار شترمرغي را توسط يك پلنگ يا يوزپلنگ به تصوير كشيدهاست ( در حدود 5500 سال قبل از ميلاد).
مصريان باستان از پرهاي متقارن شترمرغ بعنوان سمبل عدالت و از تخمهايش براي مصارف دارويي استفاده ميكردند فرعون از بادبزن ساخته شده از پرهاي شترمرغ در سفرهايش به سرزمينهاي دور استفاده ميكرد.
در تاريخ اساطيري يونان نيز شترمرغها پيش از پيدايش ارّابه جايگاه خاصي را بعنوان حيوانات باربر به خود اختصاص ميدادند. همچنين به افسران رومي اجازه داده ميشد تا بپاس شجاعتهاي خاص, كلاهخودهاي خود را با پرهاي شترمرغ بيارايند.
چربي شترمرغ با اعتقاد به اينكه داراي نيروي ويژهاي ميباشد به قيمت گزافي به فروش ميرفت. اغلب اوقات تماشاچيان رومي بمنظور سرگرمي براي تماشاي دويدن شترمرغهاي سربريده به سيركها ميرفتند.
بيشه نشينها از تخمهاي خالي شترمرغ براي حمل و نگهداري آب استفاده ميكردند كه اين عمل آنان در ناميبيا بصورت تصويري بر روي تمبرهاي پستي ترسيم شده است.
برخي از قبايل عرب شترمرغها را جهت تغذيه شكار كرده و چرم آنها را در لباسهايشان بكار ميبردند.
قدمت پوست تخم شترمرغ مزين به فلزات گرانبها كه بعنوان جامهاي پايهدار تشريفاتي استفاده ميشد به دوران عصر تاريكي و حتي قبل از آن يعني در خلال قرون وسطي برميگردد. قبطيان مصري هنوز هم تخمهاي شترمرغ را بعنوان سمبل هوشياري قلمداد كرده و آنها را در كليساها بعنوان اشياء مقدس آويزان ميكنند.
تورات كهن از شترمرغ بعنوان موجودي خشن ياد ميكند. در اين كتاب مقدس ذكر گرديده كه شترمرغها در خانهها و كاخهاي بياباني زندگي ميكنند. آنها نسبت به فرزندانشان رفتاري بس خشونتآميزتر از گرگها اعمال ميدارند. يهوديان گوشت شترمرغ را حرام دانسته و از آن تغذيه نميكنند.
از شترمرغها غالباً در متون باستاني نام برده شدهاست. اسناد و مدارك باقيمانده از چين قديم حاكي از آن است كه به امپراطور و پسرش تخم شترمرغ دادهميشد. نقاشيهاي ديواري مصريان باستان شترمرغهايي را بعنوان باج اجباري كه براي پادشاهان آوردهميشدهاست نشانميدهند. پرهاي شترمرغ نيز بعنوان چنين پيشكشهايي و هم براي تزئين سر خدايان، فرماندهان سپاه و سلحشوران بكار ميرفت. آشوريان نيز شترمرغ را بعنوان پرندهاي مقدس ستايش كرده و جامههاي مزيّن به پر شترمرغ بر روي نقوش كهنترين بناهاي جهان واقع در نمرود ترسيم شدهاست.
هرودوت اظهار ميدارد كه مردم ليبيايي ماكنس پوست شترمرغ را بعنوان پوششي دفاعي در جنگ بكار ميبردند. توصيفاتي از ظاهر، حالات، روش زيست و عادات اين پرنده درآثار ارسطو، ديودوروس سيكولوس، آيليان و زنوفن كه براي اولينبار شترمرغ را در عربستان ديده مشاهده ميشود.
پليني به تاييد پليبيوس مينويسد كه از پوست تخم شترمرغ جهت ساختن ظروف و از پرهايشان براي تزئين كلاهخودهاي سلحشوران استفاده ميكردند. بر طبق اظهارات آيليوس لمپريديوس ،امپراطور رومي الاگابالوس در يكي از جشنهاي مجلل خود جهت پذيرائي از مهمانانش از مغز 600 شترمرغ استفاده كردهاست. ژوليوس كاپيتولينيس نقل ميكند كه 300 شترمرغ قرمز رنگ درطي شكار تفريحي امپراطور گُرديان پديدار شدند و فلاويوس وپيسكوس ميگويد امپراطور پروبوس 1000 شترمرغ را به همان وضعيت فوق براي شكارچيان رها كردهاست. در قرن سوم, پرهاي شترمرغ در بازارهاي اروپايي رواج پيدا كرد و در تزئين البسه زنانه و مردانه بكار بردهشد.
در سالهاي نه چندان دور سلحشوران انگليسي مجبور به استفاده از پرهاي شترمرغ جهت تزئين كلاههاي خود شدند. كارآگاهان از پرهاي شترمرغ براي ظاهر نمودن اثر انگشت استفاده ميكردند. بدين صورت كه بعد از آغشتهكردن اثر انگشت با دود حاصل از كريستالهاي كافور، دودههاي اضافي با استفاده از پر شترمرغ به نرمي برداشتهميشد. اولين تلاشهاي ثبتشده جهت پرورش شترمرغ توسط امپراطور بارباروسا انجام گرفت (1125 تا 1190 ميلادي).
در حدود سال 1850 دكتر گاس از ژنو و چاگت تاجر پاريسي اعلام كردند به اولين جوجه كشي موفقيتآميز از تخم شترمرغ جايزهاي اعطاء ميگردد. اولين جوجهكشي مصنوعي در سال1857 در الجزاير و مدت كوتاهي بعد از آن در فلورانس توسط پرنس دميدوف صورتگرفت. وي از 12 آشيانه مختلف 8 جوجه بدستآورد.
اولين پرورش شترمرغ در باغ وحش, در انتهاي قرن نوزدهم در مارسي انجام گرفت. شترمرغها در ماه مه سال 1906 توسط كارل هاگنبك وارد آلمان شدند, ورود شترمرغها به آلمان بيانگر قابليت سازگاري با محيط بيگانه ميباشد. زيرا توانستند چندين سال را در مرزهاي برفي شمال آلمان در استلينگن بسربرند، جائيكه در حال حاضر محل باغ وحش هامبورگ بوده و توسط هاگن بك شناساييشد.
در همين ايام پرورش شترمرغ در آفريقاي جنوبي در جريان و نزديك به اولين نقطه اوج خود بود. اگرچه نگهداري شترمرغ در ناحيه كيپ، از قرن هيجدهم رواج داشتهاست اما علاقه جدي به پرورش شترمرغ از حدود سال 1860 به بعد متداول گشت. منطقه ليتلكارو در اطراف شهر ادشورن بزودي به مركز صنعتي پرورش شترمرغ تبديل گشت و از سال 1870 به بعد در پي نياز بازار اروپا به پرهاي شترمرغ، توسعه زيادي پيدا كرد. عليرغم جنبه هاي درخشان مالي و شرايط جغرافيايي و آب و هوايي بسيار خوب، دو عامل زير زمينه توسعه چشمگير و ناگهاني پرورش شترمرغ را مهيا نمود:
× كشت يونجه، بعنوان غذاي ايدهآل شترمرغ به همراه رواج مزارع حصاركشيشده كه در سال 1860 در آفريقاي جنوبي بوجودآمد.
× دستگاه جوجهكشي با سوختي از مواد محترقه پارافيني كه توسط آرتوردگلاس ابداعگرديد و پرورش شترمرغ را در سطح صنعتي ممكن ساخت.
ترقي ناگهاني در ارزش پر شترمرغ در سال 1913 به اوج خود رسيد اما خيلي زود و بطور ناگهاني متوقفشد. اين توقف ناگهاني اساساً بعلت جنگ جهاني اول و نقش ماشينهاي موتوردار بود. سرعت بالاي 50 كيلومتر در ساعت اتومبيلهاي بيسقف سياحتي، دشمن سرسخت پرهاي ظريف زينتي كلاههاي بانوان به حساب ميآمد.
مجدداً فاز دوم و يا بعبارتي دومين دوره ترقي آغازگشت. بعد از خاتمه جنگ جهاني اول تا اواسط دهه 1980 چرم شترمرغ اهميت زيادي يافت. علت علاقه مجدد كشاورزان به شترمرغ را از سال 1980 ميتوان به كشف گوشت آن نسبتداد، گوشتي كه تمام ويژگيهاي كيفي مورد علاقه مشتريان خوش سليقه را داشت.
امروز بيش از 80% شترمرغها در باغ وحشها و مزارع نگهداري ميشوند. در صورتي كه براي اهلي كردن شترمرغها اقدامي انجام نميگرفت شايد نسل آنها تا كنون منقرض شدهبود. كشاورزان نواحي ادشورن ادعا ميكنند كه تقريبا 83% جمعيت شترمرغهاي دنيا را كه بالغ بر 000/300 راًس ميباشد نگهداري ميكنند. تا چندي قبل اكثر مناطق پرورش سنتي شترمرغ به آفريقاي جنوبي، آمريكا، اسرائيل و استراليا محدود ميشد. در سومين دوره ترقي، مزارع شترمرغ در كشورهاي ديگر شامل اروپاي مركزي و غربي توسعهيافت.